Debieten op de Bovenrijn, Waal, Pannerdensch Kanaal, IJssel (en Nederrijn bij hoge afvoeren) worden niet continue gemeten, maar afgeleid van waterstanden door middel van zogenaamde Qf-relaties. Qf relaties zijn in beginsel Qh relaties: bij een bepaalde gemeten waterstand (h) hoort een debiet (Q). De werkelijkheid maakt deze relatie echter complex: door hysterese, stuwwerking, maar ook door veranderingen in de tijd als bodemveranderingen en nieuwe rivierwerken. Al deze factoren dienen in de relaties meegenomen te worden, vandaar dan ook de term Qf.

De relaties die tot begin dit jaar worden gebruikt in Landelijk Meetnet Water (LMW) – en dus ook de officiele berichtgeving van Rijkswaterstaat – zijn afgeleid in 2009 en gebaseerd op verouderde data en inzichten. Svašek Hydraulics heeft in opdracht van Ingenieursbureau Boorsma nieuwe Qf relaties voor Rijkswaterstaat afgeleid voor de Bovenrijn, Waal, Pannerdensch Kanaal, Nederrijn en IJssel, dit op basis van debiets- en waterstandsdata vanaf 1993, en een veelheid van numerieke stromingssimulaties.

De nieuwe relaties zijn nu verwerkt in de operationele systemen van Rijkswaterstaat: dit is goed nieuws omdat nu iederen automatisch gebruik maakt van de verbeterde debietsbepaling. In de praktijk betekent dit dat de debieten bij een gegeven waterstand anders zullen zijn dan in het verleden. Voor bijvoorbeeld de Bovenrijn bij Lobith zullen voor een gegeven waterstand lage afvoeren nog wat lager worden, maar hoge afvoeren dan weer beduidend hoger, zie validatie in figuur 2 voor de periode 2017-2018.

De overstap op de nieuwe relaties in LMW is niet helemaal vlekkeloos verlopen, zoals duidelijk te zien is in de reeksen zoals die nu van bijvoorbeeld Waterinfo zijn te downloaden (zie figuur 3). Begin februari is de overstap naar de nieuwe Qf gemaakt, terug te zien als een ‘stapje’ in de grafieken. Overigens niet in de Nederrijn reeks, waarvoor het signaal direct gebaseerd is op metingen (ADM). Halverwege maart is weer een stap te zien in de grafieken voor Bovenrijn en Pannerdens Kanaal. Navraag bij Rijkswaterstaat leert dat de stuwcorrectie zoals die in de qf-relaties aanwezig is, toen pas aangezet is. Deze correctie verdisconteert het feit dat stuwwerking op de Nederrijn bij eenzelfde waterstand (h) voor een lagere afvoer (Q) zorgt op de Bovenrijn en het Pannerdens Kanaal. Het aanzetten van de correctie leidt dus direct tot lagere debieten op die takken. Hoewel stuwwerking de debieten op de Waal en IJssel wel degelijk beïnvloedt, is er geen effect op de qh-relatie, wat terug te zien is in het ontbreken van een stap in deze afvoerreeksen (maar wel enkele nan-waarden).

Bijzonder nieuws dus en Svašek is er trots op bij te hebben mogen dragen aan de afvoergegevens van de grote rivieren zoals die nu in heel Nederland gebruikt worden.